Fala upałów za nami, przez co wielu pracowników w nieklimatyzowanych biurach, czy na halach produkcyjnych może na chwilę odetchnąć. Lato jednak trwa, taka sytuacja może powrócić końcem sierpnia, więc w związku z tym rozważmy, jak temperatura w miejscu pracy wpływa lub może wpływać na warunki wykonywania tej pracy. Czy przepisy prawa pracy określają warunki wykonywania pracy w wysokich lub niskich temperaturach, i nakładają na pracodawcę określone obowiązki?
Jak się okazuje, zapewnienie odpowiedniej temperatury jest jednym z ważniejszych obowiązków leżących po stronie pracodawcy. Priorytetem jest tu bowiem zdrowie pracowników, jak i ich dobre samopoczucie (tj. niezakłócone niewłaściwą temperaturą w miejscu pracy), co przekłada się na wydajność pracy. Punktem wyjścia są tu oczywiście ogólne przepisy o bezpieczeństwie i higienie pracy i nałożony na pracodawcę obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Co na to przepisy prawa pracy?
Częściowo odpowiedź na powyższe pytania znajdziemy w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. § 30 tego aktu stanowi, iż W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14 st. C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18 st. C (291 K).
Zauważyć jednak należy, że w/w przepis wskazuje precyzyjnie wyłącznie minimalną temperaturę, jaką koniecznie należy zachować w pomieszczeniach pracy. Tyko dla pracowników młodocianych wyznaczono max. pułap temperatur, bowiem wprost zakazanym jest zatrudnianie młodocianych w pomieszczeniach, w których temperatura przekracza 30 st. C. Czy zatem na pewno pracodawca ma wobec pracowników jakiekolwiek obowiązki w związku z wystąpieniem upałów odczuwalnych także w trakcie wykonywania pracy? Otóż rezygnacja przez ustawodawcę z uregulowania powyższej kwestii nie może być interpretowana jako przyzwolenie na swobodę ze strony pracodawcy co do działań w tworzeniu właściwych warunków BHP odnośnie temperatury. Stąd też należy pamiętać, że pracodawcy powinni kierować się ogólną regułą, zgodnie z którą w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania). Przede wszystkim bowiem w sytuacji, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP, stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Jak podaje Państwowa Inspekcja Pracy, według specjalistów z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi komfortowe temperatury otoczenia dla różnych rodzajów pracy wynoszą:
– 20 – 22.8 st. C dla pracy lekkiej w pozycji siedzącej zimą;
– 23.9 – 26.7 st. C dla pracy lekkiej w pozycji siedzącej latem;
– 18.3 st. C dla pracy średniociężkiej;
– 15.5 st. C dla pracy bardzo ciężkiej.
Jaka zatem powinna być ta maksymalna temperatura wyznaczająca bezpieczne i higieniczne warunki pracy?
Powszechnie, czy raczej zwyczajowo przyjmuje się, że taką górną granicą temperatury powinien być pułap 30 st. C, co oczywiście należałoby odnieść już do konkretnie występujących u danego pracodawcy warunków pracy. W każdym zaś razie zbliżanie się temperatury do w/w granicy powinno być dla pracodawcy sygnałem do wzmożonej czujności i przeglądu warunków pracy. Co ciekawe, niejednokrotnie już pojawiały się postulaty, aby precyzyjnie uregulować również górną granicę temperatury i to właśnie na w/w poziomie przy wilgotności nie większej niż 60 procent, tym niemniej stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy nie jest tak stanowcze – ta raczej podkreśla i wskazuje, że w sytuacji wystąpienia wysokich temperatur w miejscu pracy pracodawca ma spełnić określone przepisami prawa pracy konkretne obowiązki.
Jakie zatem konkretne obowiązki spoczywają na pracodawcy przy wysokich temperaturach?
Do podstawowych należy obowiązek zapewnienia nieodpłatnie zimnych napojów, gdy temperatura w pomieszczeniach pracy przekracza 28 st. C, a na otwartej przestrzeni 25 st. C. Napoje powinny być dostępne stale, w ilości zaspokajającej potrzeby zatrudnionych, odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy, a w przypadku pracowników zatrudnionych w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25 st. C napoje powinny być wzbogacone w sole mineralne i witaminy. Przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych, ilość wody do celów higienicznych, przypadająca na każdego pracownika jednocześnie zatrudnionego, nie może być mniejsza niż 90 l.
Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną emisją ciepła, czyli inaczej przegrzewaniem. W pomieszczeniach pracy powinna być również zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. W niektórych zaś przypadkach konieczne będzie zastosowanie wentylacji miejscowej.
Co również istotne, w sytuacji stosowania przez pracodawcę klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej musi ona funkcjonować sprawnie – powinna być zatem regularnie oczyszczana z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Nie może też powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy, a strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.
Pamiętać należy, że odstąpienie przez pracodawcę od wykonania obowiązku zapewnienia pracownikom odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach pracy może być usprawiedliwione względami technologicznymi, ale już nie jego sytuacją ekonomiczną.
Z działań po stronie pracodawcy rekomendowanych w związku z wystąpieniem wysokich temperatur w pracy, choć nie narzuconych już sztywno przepisami prawa pracy można natomiast wskazać skrócenie czasu pracy, zmianę godzin pracy (w zależności od innych uregulowań obowiązujących u danego pracodawcy), czy wprowadzenie częstszych przerw. Istotne jednak, aby działania związane z przeciwdziałaniem wystąpieniu skutków wysokich temperatur, takich jak skrócenie czasu pracy czy dodatkowe przerwy nie powodowały obniżenia należnego pracownikom wynagrodzenia.
