Może się bowiem okazać, że będąc pracodawcą mającym siedzibę w Polsce i tak będziesz miał obowiązek odprowadzania składek z tytułu zabezpieczenia społecznego za konkretnego pracownika nie do polskiego ZUS-u, a do instytucji będącej jego odpowiednikiem w innym państwie.
Skąd bierze się problem konieczności ustalenia, które prawo ubezpieczeń społecznych (jakiego kraju) będzie stosowane do oceny praw i obowiązków osoby ubezpieczonej?
Każde z państw Unii Europejskiej czy szerzej Europejskiego Obszaru Gospodarczego ma swój własny system zabezpieczenia społecznego. Te krajowe systemy ubezpieczeń społecznych przewidują własne i różne od innych warunki objęcia tym ubezpieczeniem. Sytuacja, w której osoby ze względu na to, że w różnych okresach czasu pracowały czy prowadziły działalność w innych państwach, miałyby podlegać w zakresie swoich praw do świadczeń z ubezpieczeń różnym systemom prawnym, byłaby niekorzystna i organizacyjnie bardzo problematyczna. Ale nade wszystko podleganie różnym systemom prawnym różnych krajów często godziłoby w prawa osób uprawnionych. Zwłaszcza dotyczy to sytuacji, w której miało by dojść do kolizji poszczególnych przepisów, ich wzajemnej sprzeczności. Stąd konieczność skoordynowania systemów zabezpieczenia społecznego.
Czy istnieją jakieś ogólne reguły w tej sprawie?
Tak, istnieją reguły kolizyjne, czyli zasady pozwalające rozstrzygnąć, które ustawodawstwo w zakresie zabezpieczenia społecznego jest dla danego pracownika właściwe. Takie reguły przewiduje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (tzw. rozporządzenie podstawowe), mające decydujące w takim przypadku znaczenie oraz jego rozporządzenie wykonawcze, tj. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (rozporządzenie wykonawcze).
Jednocześnie co ważne, zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TWE) rozporządzenia mają zasięg ogólny, wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich UE. Nadrzędnym zaś celem tych przepisów jest wyeliminowanie podwójnego (lub wielokrotnego) ubezpieczenia w różnych państwach członkowskich albo zapobieżenie sytuacji, w której dana osoba nie będzie podlegała żadnemu ustawodawstwu.
Dlaczego wprowadzono takie reguły w zakresie koordynacji systemów ?
Wszyscy obserwujemy stale rosnącą mobilność i przemieszczanie się osób w obrębie UE. Ułatwienia w znoszeniu barier związanych z podejmowaniem pracy w innych krajach członkowskich otworzyły rynki pracy i realnie spowodowały swobodny przepływ pracowników w ramach UE. Oczywiście podejmowanie pracy za granicą nie pozostaje obojętne w odniesieniu do praw i obowiązków związanych z zabezpieczeniem ryzyk socjalnych. Wpływają one na to, gdzie i na jakich zasadach dana osoba będzie mogła otrzymać różne świadczenia np. przedemerytalne, emerytury, renty, świadczenia zryczałtowane, podwyżki rewaloryzacyjne, różnego rodzaju zasiłki, w tym uzupełniające czy świadczenia rodzinne. Niewątpliwie problematyka ustalania właściwego ustawodawstwa ma kardynalne znaczenie w związku z koniecznością zapewnienia ludziom realnej ochrony z zakresu ubezpieczeń społecznych. Naczelna zasada została oparta, na regule podlegania ustawodawstwu jednego państwa członkowskiego. Z tego względu rozporządzenie podstawowe i wykonawcze pełnią rolę bufora, który zapobiega kumulacji tytułów ubezpieczenia społecznego, ale też strażnika (gwaranta), że wskutek działań poszczególnych państw członkowskich dana osoba nie zostanie pozbawiona ochrony ubezpieczeniowej.
Wielokrotnie w swoich wyrokach TSUE potwierdzał, iż celem tych przepisów jest zapewnienie, aby pracownicy, w rezultacie wykorzystania prawa do swobodnego przepływu, nie tracili korzyści należnych im z zabezpieczenia społecznego na podstawie ustawodawstwa danego państwa członkowskiego. Takie założenia są przyjmowane również w polskim orzecznictwie. Tu także podkreśla się fakt, że ze względu na różnice między ustawodawstwami krajowymi co do określenia przedmiotu ubezpieczenia społecznego wprowadzono zasadę, że uwzględnianie okoliczności lub wydarzeń mających miejsce w jednym państwie członkowskim nie może w żaden sposób sprawiać, że właściwym
dla nich stanie się inne państwo, ani że będzie się do nich stosować jego ustawodawstwo. Jako przykład można wskazać sytuację, gdy regularna praca wykonywana jest na terenie jednego państwa członkowskiego i w zakresie ubezpieczeń społecznych obowiązuje ustawodawstwo tego państwa, a w innym państwie podjęta została praca – usługa okazjonalna, mająca charakter marginalny.
Kto może się spotkać z koniecznością ustalenia ustawodawstwa właściwego w zakresie zabezpieczenia społecznego?
Ta tematyka dotyczy wszystkich Polaków, którzy zamierzają podjąć pracę lub rozpocząć prowadzenie działalności na własny rachunek na obszarze innych państw Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) lub Szwajcarii.
Dotyczyć będzie to także:
- cudzoziemców – obywateli UE, EOG lub Szwajcarii, którzy zamierzają podjąć pracę lub działalność w Polsce,
- pracowników oddelegowanych do pracy w innym państwie Unii, EOG lub Szwajcarii lub oddelegowanych do pracy w Polsce z innego państwa,
- osób prowadzących tymczasowo działalność na własny rachunek w innym państwie Unii, EOG lub Szwajcarii albo zamierzających tymczasowo prowadzić działalność w Polsce,
- osób wykonujących pracę w kilku państwach członkowskich UE, EOG lub Szwajcarii,
- osób zatrudnionych w transporcie na obszarze państw członkowskich UE, EOG lub Szwajcarii,
- osób wykonujących pracę na statkach (marynarzy),
- urzędników, będących pracownikami lub pracującymi na własny rachunek w państwach UE, EOG lub Szwajcarii,
- osób, które są zatrudnione w placówkach dyplomatycznych lub konsularnych w Unii, EOG lub Szwajcarii lub jako członkowie personelu pomocniczego Wspólnot Europejskich.
Jest to więc problem każdego, kto choćby raz pracował w dwóch różnych krajach czy prowadził w nich działalność gospodarczą.
Jakie są obowiązki pracodawcy, który zatrudnia pracowników w innym państwie?
Ustalenie ustawodawstwa innego państwa w zakresie zabezpieczenia społecznego pracownika nie pozostaje bez wpływu na dalsze obowiązki pracodawcy jako płatnika składek.
Tutaj wprost rozporządzenia unijne, w szczególności rozporządzenie wykonawcze, przewiduje, że pracodawca, którego siedziba lub miejsce prowadzenia działalności znajdują się poza terytorium właściwego państwa członkowskiego, zobowiązany jest do wypełniania wszystkich obowiązków wynikających z ustawodawstwa mającego zastosowanie do jego pracowników. Ma zatem obowiązek zapłacenia składek przewidzianych w tym ustawodawstwie, tak jakby jego siedziba lub miejsce prowadzenia działalności znajdowały się we właściwym państwie członkowskim. Istnieje jednak możliwość złagodzenia powyższych obowiązków, czy raczej zastosowania ułatwień w jego realizacji, albowiem pracodawca może w takim przypadku uzgodnić z pracownikiem, że spoczywający właśnie na pracodawcy obowiązek zapłacenia składek będzie wypełniany w jego imieniu przez pracownika. O takich uzgodnieniach pracodawca powinien zawiadomić właściwą instytucję.
Czy wystarczy tylko prawidłowo ustalić, którego państwa prawo w zakresie zabezpieczenia społecznego jest właściwe?
Jest to generalna zasada, ale nie jest to niestety takie proste, gdyż jak to często bywa od każdej zasady zwykle istnieją wyjątki. Rozporządzenie podstawowe przewiduje możliwość odejścia od zasady jednego ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego w sytuacji, gdy zostanie zawarte tzw. porozumienie wyjątkowe. Jest to wspólne porozumienie pomiędzy dwoma lub kilkoma państwami lub organami przez nie wyznaczonymi, które zmienia tą zasadę. Co jednak ciekawe, porozumienie nie ma sformalizowanej postaci. Uznaje się, że może ono polegać także na poinformowaniu przez instytucję właściwą dla miejsca świadczenia pracy o swoim stanowisku w sprawie nieistnienia ważnego tytułu do ubezpieczenia społecznego na terytorium jej państwa.Może to być również wydanie przez instytucję właściwą dla miejsca zamieszkania decyzji w indywidualnej sprawie o stosowaniu ustawodawstwa krajowego i zaakceptowaniu (nie wniesieniu zastrzeżeń) tej decyzji przez instytucję właściwą dla miejsca świadczenia pracy.
Kwestia określenia właściwego ustawodawstwa należy do instytucji ubezpieczeniowych dwu/kilku krajów pozostających w korelacji, które są uprawnione do wzajemnego uzgodnienia terminowego ubezpieczenia społecznego w danym kraju.
Jeżeli znalazłeś się w sytuacji, w której:
- wobec Ciebie czy Twojego pracownika ustalone zostało inne niż polskie ustawodawstwo w zakresie zabezpieczeń społecznych lub obawiasz się, że taka sytuacja może nastąpić,
- toczy się już stosowna w tym zakresie procedura i przez to jesteś zainteresowany szczegółami dotyczącymi reguł kolizyjnych, oraz zasadności i poprawności ich zastosowania w konkretnym przypadku,
zapraszamy do kontaktu ze specjalistami z KTW.Legal, którzy pomogą Ci znaleźć właściwe rozwiązanie.
