Czy aktualnie pracodawca może sprawdzić stan trzeźwości swoich pracowników?
Badanie trzeźwości pracowników w zakładzie pracy celem dopuszczenia ich do świadczenia pracy od pewnego czasu stanowi temat przysparzający wiele trudności pracodawcom. Zgodnie z aktualnie obowiązującym stanem prawnym, na gruncie RODO oraz art. 22 1b § 1 kodeksu pracy, w tym również stanowiska Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, badanie trzeźwości pracownika jest możliwe wyłącznie na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, lubpracownika, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że spożywał alkohol w czasie pracy lub stawił się do niej w stanie po użyciu alkoholu, poprzez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. policję). Podstawę działania organu uprawnionego do ochrony porządku publicznego stanowi w tym wypadku art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Powyższe wynika z faktu, iż dane o stanie trzeźwości uznawane są na podstawie art. 9 ust. 1 RODO za dane o stanie zdrowia, a zatem na ich przetwarzanie niezbędna jest zgoda osoby, której one dotyczą jak również przetwarzanie tego rodzaju danych może mieć miejsce wyłącznie z inicjatywy tej osoby.
Czy to stanowi utrudnienie dla pracodawców?
W ocenie pracodawców taki model postępowania znacznie utrudnia działanie w razie podejrzenia, iż pracownik stawił się do pracy pod wpływem alkoholu czy innych środków psychoaktywnych, wprowadzających go w stan nietrzeźwości – wymaga też każdorazowo wezwania Policji na teren zakładu aby zweryfikować podejrzenia. Co więcej, obecne stanowiska prawne i przepisy prawa uniemożliwiły tym samym legalne dokonywanie tzw. kontroli prewencyjnych i wyrywkowych, w trakcie np. wejścia pracowników na teren zakładu pracy (uznając je za naruszające godność pracownika i ich dane osobowe – dane o stanie zdrowia), a co za tym idzie, pracodawcy, w obawie przed wysokimi karami za naruszenie danych osobowych, zaniechali prowadzenia takich badań. Jednak przełożyło się to na inne ryzyko – zagrożenie w sferze bezpieczeństwa pracy, w przypadku dopuszczenia do pracy osoby nietrzeźwej i to zagrożenie nie tylko dla niej, ale co ważniejsze dla jej współpracowników, jak również stanowi narażenie samych pracodawców, którzy ponoszą odpowiedzialność cywilną i karną za zapewnienie odpowiednich warunków bezpieczeństwa w procesie wykonywania pracy.
Czy planowane jest zmiana przepisów w zakresie badania trzeźwości?
Środowisko pracodawców już od dłuższego czasu postulowało konieczność wprowadzenia zmian prawnych w tym zakresie, tak aby nie był dłużej konieczny wybór między bezpieczeństwem pracowników, a poszanowaniem ich dóbr osobistych – w efekcie Minister Rozwoju Pracy i Technologii przygotował projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – aktualnie trwają nad nią prace. Już jednak pojawiają się głosy, iż proponowane regulacje nie zniwelują w całości problemów pracodawców, co więcej, doprowadzą do powstania nowych. Założenia projektu polegają na tym, iż w celu zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia pracodawcy, pracodawca będzie mógł wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników (w tym innych osób wykonujących na jego rzecz pracę np. zleceniobiorców), o ile nie naruszy ona godności czy innych dóbr osobowych pracownika. Jednocześnie ustawa wskazuje, iż grupę lub grupy pracowników objęte kontrolą trzeźwości, metodę kontroli oraz sposób jej przeprowadzenia ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu (w zależności od tego jakie dokumenty wprowadził pracodawca) – wynika z tego zatem, iż tylko odgórnie ustalone grupy będą mogły być poddawane badaniom, co wyłącza badania wyrywkowe i badanie osoby podejrzanej o stan nietrzeźwości, niewchodzącej jednak w zakres wyznaczonej uprzednio grupy. W podobnym zakresie będzie można przeprowadzać kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu (co akurat uważa się za ważną zmianę). Regulacje te, jeżeli wejdą w życie w obecnym kształcie, nie tylko nadal uniemożliwią kontrole wyrywkowe i prewencyjne trzeźwości w pełnym zakresie, co wprowadzą nowe trudności – ustalanie jakie grupy pracowników mają być poddawane badaniom, tak by to typowanie również nie prowadziło do naruszenia prawa pracownika do ochrony dóbr osobistych. Ustawa ta znajduje się na etapie opiniowania, stąd jej ostateczny kształt nie jest jeszcze znany. Pozostaje oczekiwanie – oby jednak udzieliła pracodawcom jasnych wskazówek działania w tym temacie i dała szansę (realną możliwość prawną) na zapewnienie bezpiecznych warunków wykonywania pracy.
