Czym są utwory pracownicze?
Utworami pracowniczymi są utwory, które pracownik tworzy w wyniku wykonywania obowiązków, które wynikają ze stosunku pracy. Istotne w tym zakresie jest spełnienie wskazanych przez ustawodawcę przesłanek, na podstawie których będziemy dany utwór kwalifikować jako pracowniczy, wskazanych w z art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Jakie cechy posiadają utwory pracownicze?
By mówić o utworach pracowniczych strony musi łączyć stosunek pracy w rozumieniu Kodeksu pracy, a stworzenie utworu musi być rezultatem wykonywania obowiązków pracowniczych wynikających z tego stosunku. Przyjmuje się, że obowiązek tworzenia utworów pracowniczych powinien wynikać z umowy. Przykładem będzie zrobienie przez fotografa – pracownika zdjęć dla klientów pracodawcy. Natomiast jeśli z umowy o pracę (zarówno z zadań, jak i zakresu obowiązków) nie wynika konieczność świadczenia pracy twórczej, a pracownik, wykonując swoje obowiązki, lub przy ich okazji stworzy utwór w znaczeniu prawa autorskiego, dzieło to nie będzie traktowane jako utwór pracowniczy, a wszelkie uprawnienia z tego wynikające będą przysługiwały pracownikowi. Bez znaczenia będzie fakt, czy pracownik wykonał ten utwór w godzinach pracy, czy do jego wykonania użył urządzeń lub materiałów należących do pracodawcy. Dlatego utworem pracowniczym nie będzie z kolei napisanie przez pracownika sekretariatu powieści kryminalnej – nawet jeśli użył w tym celu komputera zapewnionego przez pracodawcę. Warto zatem zadbać, by umowa lub załączony do niej zakres obowiązków wskazywały, iż w ramach pracy na danym stanowisku oczekiwanym jest od pracownika tworzenie określonych utworów, by uniknąć w tym zakresie wątpliwości.
Na czym polega przyjęcie utworu przez pracodawcę?
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Dodatkowo, jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń – chyba, że strony określiły w umowie inny termin.
Przyjęcie utworu powoduje zatem automatyczne nabycie autorskich praw majątkowych do utworu pracowniczego. Zasadą jest także, że pracodawca nabywa także własność przedmiotu, na którym utwór został utrwalony. Dodatkowo, jeżeli utwór przeznaczony był w umowie o pracę do rozpowszechnienia, przyjęcie utworu powoduje powstanie po stronie pracodawcy obowiązku rozpowszechnienia tego utworu w okresie 2 lat od jego przyjęcia – jeżeli zaś pracodawca do rozpowszechniania nie przystąpi, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu. Wówczas, jeśli pracodawca w tym terminie nie przystąpi do rozpowszechniania utworu uzyskane przez niego autorskie prawa majątkowe wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór został utrwalony powrócą do twórcy – chyba, że strony inaczej postanowiły w umowie. W umowie można także wskazać inny termin, w którym pracodawca ma przystąpić do rozpowszechniania utworu.
Czy pracownikowi należy się wynagrodzenie za stworzenie utworu pracowniczego?
Co istotne, co do zasady pracownikowi nie przysługuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia za stworzony utwór pracowniczy. Co do zasady, wynagrodzenie pracownika za pracę na rzecz pracodawcy zawiera w sobie także wynagrodzenie za przeniesienie autorskich praw majątkowych. Niemniej, również i w tym zakresie nie ma przeszkód, by strony odmiennie uregulowały tę materię w umowie o pracę i takie przewidziały.
Co z prawami autorskimi?
Jeśli strony umowy nie postanowią inaczej, zgodnie z treścią art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu z chwilą jego przyjęcia, w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Uzyskuje on zatem prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji, a więc między innymi do utrwalania, zwielokrotniania czy wprowadzania egzemplarzy utworu do obrotu. Niemniej i w tym przypadku strony mogą swobodnie uregulować te zagadnienie w umowie – zarówno jeśli chodzi o moment przejścia autorskich praw majątkowych, zakres, w jakim autorskie prawa majątkowe przejdą na pracodawcę, np. przez wskazanie konkretnych pól eksploatacji, ale również – czy prawa te w ogóle zostaną przeniesione.
Jednocześnie zaznaczyć należy, że regulacja prawna dotyczy jedynie przeniesienia na pracodawcę ogółu autorskich praw majątkowych. Zatem naruszenie przez pracodawcę autorskich praw osobistych twórcy – pracownika np. poprzez nieujawnienie jego autorstwa, powodować będzie powstanie roszczenia po stronie autora. Autorskie prawa osobiste chronią bowiem więź twórcy z utworem, są niezbywalne i nieograniczone w czasie i tutaj ta zasada nie została w ww. ustawie zmodyfikowana. Autorskich praw osobistych nie można się ani zrzec ani ich zbyć, pracodawca więc nigdy ich nie nabędzie, Same strony również nie mogą odmiennie uregulować tej kwestii, ponieważ postanowienia te nie będą skuteczne.
Należy także zasygnalizować, iż korzystniejsze dla twórców reguły zostały przyjęte w art. 14 ustawy o prawie autorskim i dotyczą one utworów naukowych tworzonych w instytucji naukowej w ramach wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, ja i odrębne regulacje dotyczą programów komputerowych.
