Zgodnie z zasadami odpowiedzialności cywilnej dłużnik odpowiada za swoje zadłużenie całym swoim majątkiem. Niestety niewypłacalny dłużnik to częsta sytuacja, która wychodzi na jaw w trakcie odzyskiwania swoich należności przez wierzyciela. Zdarza się również tak, że nieuczciwy dłużnik, żeby uniemożliwić skuteczne odzyskanie pieniędzy przez wierzyciela, zaczyna wyzbywać się swojego majątku.
Czy są zatem prawne środki, które pomogą zaradzić takim praktykom? Na pomoc wychodzi instytucja skargi pauliańskiej, która swoją historią sięga aż czasów prawa rzymskiego. Obecnie jest wyrażona w art. 527-534 Kodeksu cywilnego. Poniżej zostaną opisane podstawowe zasady działania skargi pauliańskiej oraz zasady odpowiedzialności dłużnika i osób, które współdziałają z dłużnikiem w celu ukrycia majątku dłużnika.
Czym jest skarga pauliańska i jak działa?
Skarga pauliańska jest szczególnym rodzajem powództwa przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść od dłużnika (a nie przeciwko dłużnikowi), a jego głównym celem jest uznanie za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela czynności dłużnika, w efekcie której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, a czynność ta została dokonana z pokrzywdzeniem interesów wierzyciela.
Kiedy można uznać, że dłużnik działa z pokrzywdzeniem interesów wierzyciela?
Żeby uznać konkretną czynność dłużnika za naruszającą interesy wierzyciela wystarczy, że wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Istotna w świetle prawa jest również świadomość dłużnika, o tym, że działa w celu wyzbycia się swojego majątku oraz to, że osoba trzecia o takim stanie rzeczy wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Ułatwienia dowodowe – co należy wiedzieć o domniemaniach prawnych?
Przy skardze pauliańskiej trzeba pamiętać o domniemaniach prawnych, czyli pewnym „automatycznym” uznaniu pewnych okoliczności za istniejące w świetle prawa i braku potrzeby ich udowadniania. Warto zaznaczyć jednak, że domniemania mogą być obalone przez stronę przeciwną, jeżeli zostaną odpowiednio udowodnione.
Możemy wyróżnić następujące domniemania przy skardze pauliańskiej, które mogą pomóc wierzycielom przy dochodzeniu swoich należności:
- bliskie stosunki z dłużnikiem – jeżeli korzyść majątkową uzyskała osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli – mowa zarówno o krewnych, małżonkach czy też przyjaciołach dłużnika;
- stałe stosunki gospodarcze z dłużnikiem – jeżeli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli;
- uzyskanie korzyści majątkowej bezpłatnie – jeżeli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli;
- niewypłacalność dłużnika przy dokonywaniu darowizny – jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik wskutek dokonania darowizny stał się niewypłacalny.
Jak wygląda skarga pauliańska w praktyce?
Najlepiej zobrazować działanie skargi pauliańskiej na konkretnym przykładzie. Wyobraźmy sobie zatem, że przysługuje nam wierzytelność w stosunku do pewnej osoby na kwotę 30 000,00 zł (np. z tytułu udzielonej pożyczki). Mamy wiedzę, że osoba ta posiada zabytkowy samochód osobowy, który stoi u niej w garażu i posiada sporą wartość, więc w razie braku możliwości spłaty zobowiązania dłużnik będzie mógł sprzedać samochód i uregulować swoje zadłużenie. Przychodzi termin zapłaty, a dłużnik informuje nas, że nie ma pieniędzy na spłatę długu oraz, że nie posiada już samochodu, ponieważ oddał go na podstawie darowizny swojej siostrze. Wówczas w ramach skargi pauliańskiej możemy domagać się uznania darowizny samochodu za bezskuteczną w stosunku do nas, a w dalszym etapie egzekwować naszą należność również z przedmiotu samochodu dłużnika z pomocą komornika.
W jakim terminie trzeba złożyć skargę pauliańską?
Ze skargą pauliańską nie możemy czekać w nieskończoność, ponieważ Kodeks cywilny wprowadza
5-letni termin zawity, który liczy się od daty czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli (czyli np. od dnia dokonania darowizny). Po tym terminie nie będzie możliwe uznanie czynności nieuczciwego dłużnika za bezskuteczną.
Podsumowanie
Skarga pauliańska może dotyczyć bardzo wielu sytuacji, a kreatywność dłużnika w ukrywaniu swojego majątku często bywa zaskakująca, dlatego też jeżeli mamy wiedzę o nieuczciwych ruchach ze strony dłużnika, działajmy od razu. Kancelaria oferuje pomoc prawną przy sporządzaniu odpowiednich pism w sprawie wniesienia skargi pauliańskiej oraz w trakcie całego procesu windykacyjnego.
